Harpsichord (tiếng Pháp: clavecin) là một nhạc cụ bộ dây phím cổ, chơi bằng cách nhấn các phím trên một bàn phím. Khi một phím được nhấn, một cái búa nhỏ sẽ đập vào dây tương ứng và phát ra âm thanh.

"Harpsichord" là nhạc cụ chuẩn cho hàng loạt các loại nhạc cụ bộ dây khác, như đàn virginals, muselar, và spinet.

Harpsichord đã được sử dụng rộng rãi trong thời kỳ Phục hưng và thời kỳ âm nhạc baroque. Trong thời gian cuối thế kỷ 18 với sự phổ biến của đàn piano, harpsichord dần dần biến mất khỏi sân khấu âm nhạc.

Trong thế kỷ 20 harpsichord đã hồi sinh. Nó được sử dụng trong các đại nhạc hội âm nhạc lớn đặc thù chỉ trình bày các tác phẩm cổ điển với các nhạc cụ cổ điển. Các nhạc sĩ hiện đại cũng dùng harpsichord để chơi các tác phẩm đương đại mới.

Chị tiết vận hành của đàn Harpsichord, Christian Zell, tại Bảo tàng Âm nhạc Barcelona

Mỗi đàn harpsichord khác nhau về kích thước và hình dạng, nhưng tất cả đều có cùng một thiết kế chức năng cơ bản. Người chơi đàn nhấn một phím được đặt trên một trục ở giữa chiều dài của nó. Đầu kia của phím nâng một thanh gỗ chứa một miếng gảy nhỏ (có hình nêm, trước làm từ lông thú, hiện nay được làm bằng nhựa). Miếng gỗ nhỏ này đập vào sợi dây tạo âm thanh.

Khi người chơi nhả phím, nửa xa của phím trở về trạng thái nghỉ, và thanh gỗ rơi trở lại. Các miếng gảy được đặt trên một tấm đệm có thể xoay ngược qua khỏi dây đàn, chạy qua dây mà không làm nó kêu dư hơn mức cần thiết. Khi phím đã đạt đến trạng thái nghỉ, một cái van điều tiết ở trên đỉnh thanh gỗ sẽ dừng không cho dây đàn rung nữa.

Hộp đàn của một harpsichord theo mẫu của Chladni

 

Mỗi dây được quấn quanh một "đinh chỉnh", thường nằm ở đầu dây hướng về người chơi đàn. Khi xoay bằng cờ lê hoặc búa chuyên dụng, pin điều chỉnh điều chỉnh sức căng của dây để dây phát ra đúng nốt nhạc. Các đinh chỉnh này được gom lại chặt trong các lỗ khoan hoặc trên một tấm ván gỗ cứng hình chữ nhật.

Dựa vào đinh chỉnh, dây được kéo qua một cạnh gỗ sắc nét được làm bằng gỗ cứng và thường được gắn liền với tấm gỗ giữ tất cả các đinh chỉnh. Phần của dây ở ngoài cạnh gỗ sẽ là phần rung, được người chơi đập vào và tạo ra âm thanh.

Ở đầu kia của dây, dây đi qua một cạnh gỗ sắc nét làm bằng gỗ cứng. Tương tự như ở đầu dây kia, vị trí nằm ngang của dây dọc theo cạnh gỗ này được xác định bằng một đinh kim loại thẳng đứng chèn vào miếng gỗ để giữ cố định dây.

Cạnh gỗ này nằm trên hộp đàn-một miếng gỗ mỏng thường được làm bằng gỗ vân sam, linh sam hoặc trong một số harpsichords của Ý- làm từ gỗ bách. Các hộp đàn biến đổi một cách hiệu quả sự rung động của dây thành dao động trong không khí với cường độ lớn hơn. Nếu không có hộp đàn, các dây sẽ chỉ tạo ra một âm thanh rất yếu ớt.

Một dây được gắn vào đầu kia bằng cách quấn vài vòng quanh đinh và siết chặt để giữ nó cố định.


Bức tranh nổi tiếng của Jan Vermeer,A Lady Standing at a Virginalcho thấy một hình ảnh đặc trưng của thời đại ông sống: Người phụ nữ quý tộc đứng chơi đàn, với đàn được đặt trên một cái bàn lớn.

Đa số harpsichord có đúng một dây cho mỗi nốt nhạc, các harpsichords phức tạp hơn có thể có nhiều dây. Khả năng này tạo ra hai lợi thế: thay đổi âm lượng và thay đổi âm sắc. Âm lượng tăng lên khi người chơi thiết lập cơ chế (xem hình dưới) để khi gõ 1 phím thì làm đàn kêu nhiều dây cùng lúc. Âm sắc có thể thay đổi theo hai cách. Đầu tiên, các nhóm dây được kêu cùng lúc có thể được thiết kế để có âm sắc khác nhau, thường là gom cả cụm dây gắn gần nhau, tạo cộng hưởng cao hơn và tạo ra một chất lượng âm thanh sâu hơn; đàn harpsichord cho phép người chơi chọn một hợp âm ưa thích để làm chuẩn cho nốt đó. Thứ hai, dùng búa đập hai dây cùng một lúc thay đổi không chỉ âm lượng mà còn cả âm sắc.

Ví dụ, khi hai dây được điều chỉnh để cùng rung đồng thời, âm thanh không chỉ to hơn mà còn phong phú hơn và phức tạp hơn. Âm thanh trở nên rất đa dạng khi hai nốt cùng kêu cách nhau một quãng tám.Tai người không đủ tách biệt rõ ràng hai nốt mà chỉ nghe thấy một nốt nhạc: âm thanh của nốt cao được pha trộn với nốt thấp hơn, và tai nghe thấy nốt thấp với độ phong phú về âm sắc nhờ có nốt cao phát ra đồng thời.

Khi mô tả một cây đàn harpsichord, thường người ta mô tả các cụm dây của nó. Các cụm dây tại cao độ 8 foot tạo âm thanh theo cao độ chuẩn, còn cụm dây ở cao độ 4 foot tạo âm thanh cao hơn một quãng tám. Thỉnh thoảng có harpsichord với cao độ 16 foot (thấp hơn cao độ 8 foot một quãng tám) hoặc 2 foot (cao hơn cao độ chuẩn hai quãng tám, rất hiếm).

Khi có nhiều dây, người chơi có thể kiểm soát được tổ hợp dây nào sẽ được dùng. Điều này thường được thực hiện bằng cách chỉnh các giắc cắm cho mỗi tổ hợp, và một cơ chế để "tắt" tổ hợp, thường bằng cách di chuyển một cần gạt ngang, để cho búa sẽ bỏ qua một số dây. Giai đoạn đầu người dùng phải dùng tay để di chuyển cần gạt, nhưng với các harpsichord sản xuất về sau này, các nghệ nhân đã chế tạo ra các đòn bẩy, đòn bẩy dùng đầu gối và bàn đạp chân để việc chuyển đổi này dễ dàng hơn.

Hình 4. French shove coupler. Bên trái: Bàn phím chưa ghép cặp. Phím trên bị nhấn sẽ đẩy miếng gỗ A bật lên. Phím dưới bị nhấn sẽ đẩy miếng gỗ B và C. Bên phải: Bàn phím trên được ghép cặp với bàn phím dưới bằng cách kéo bàn phím dưới. Phím trên bị nhấn sẽ đẩy miếng gỗ A bật lên. Phím dưới bị nhấn sẽ đẩy cả ba miếng gỗ A, B và C.
Hình 5. Ghép cặp kiểu Anh với miếng gỗ hình "chân chó". Khi bấm phím, phím trên nâng miếng gỗ "chân chó" A lên. Còn khi bấm phím dưới nâng cả ba miếng gỗ A, B, và C.

Harpsichords với nhiều bàn phím cho phép người chơi linh hoạt hơn trong việc lựa chọn tổ hợp dây đàn, vì mỗi lựa chọn có thể tạo các tổ hợp âm thanh khác nhau. Ngoài ra, các harpsichord như vậy thường có một cơ chế gom các lựa chọn gần nhau, do đó người chơi có thể chọn cùng lúc hai bộ dây tại một thời điểm. Hệ thống tổ hợp kép linh hoạt nhất do người Pháp sáng chế (French shove coupler), trong đó cần gạt thấp hơn có thể kéo về phía sau hoặc phía trước. Ở vị trí phía sau, "quá đấm" gắn liền với bề mặt trên của cần gật thấp chạm vào bề mặt của các phím cần gạt cao. Tùy thuộc vào bàn phím và vị trí ghép cần gạt, người chơi có thể chọn bất kỳ bộ giắc cắm có nhãn trong hình 4 là A, B, C, hoặc cả ba cùng một lúc.

Hệ thống thanh gỗ chân chó của người Anh (cũng được sử dụng trong đàn baroque Flanders) không yêu cầu ghép cặp. Các miếng gỗ A trong hình 5 có hình "chân chó" cho phép một trong hai bàn phím sử dụng A. Nếu người chơi muốn chơi 8 foot trên từ cần gạt cao mà không phải cần gạt thấp hơn, một cần gạt dừng sẽ tách các miếng gỗ A và kết hợp một cột các miếng gỗ (tiếng Anh: "lute stop", không được hiển thị trong hình)[1]

Trong lịch sử, việc sử dụng các cần gạt trong đàn harpsichord không phải bắt đầu với việc chọn dây phát ra âm thanh, mà để chuyển nhạc thuận tiện hơn.

Hộp đàn harpsichord chứa tất cả các thành phần quan trọng nhất: hộp cộng hưởng, đinh giữ dây đàn, bàn phím, và hệ thống các miếng gỗ. Nó thường có một đế vững chắc, và có một hệ thống giữ cố định nội bộ để tránh co giãn khi phải chịu lực căng của các dây đàn. Hộp đàn khác nhau nhiều về khối lượng cũng như độ bền chắc: Đàn harpsichord Ý thường mỏng nhẹ, đàn Flemish thường nặng và vững chắc hơn.

Hộp đàn cũng trang trí cho đàn harpsichord và bảo vệ nhạc cụ này. Một đàn harpsichord lớn theo một nghĩa nào đó là nội thất trong nhà, vì nó tự đứng trên bốn chân và có thể được thời trang hóa theo cách chúng ta đối xử với tủ quần áo hay tủ trang điểm. Các đàn harpsichord Ý lúc ban đầu lại nhẹ đến nỗi nó được đối xử như với đàn violin: giữ đàn trong một hộp cứng bảo vệ, khi chơi thì lấy ra đặt lên bàn, chơi xong lại cất đi. Những chiếc bàn dùng để chơi đàn thường khá cao - cho đến cuối thế kỷ thứ 18 người chơi đàn thường ở tư thế đứng. Cuối cùng, harpsichord được chế tác với chỉ một hộp đàn, mặc dù quá trình trung gian còn tồn tại: khung "trong ngoài" được tạo ra chỉ với lý do hình thức với hai hộp đàn lồng vào nhau theo kiểu đàn cổ. Thậm chí ngay cả sau khi harpsichord đã trở thành đàn có hộp riêng, nó vẫn được đặt trên các chân đàn, và một số đàn harpsichord hiện đại có chân rời để dễ vận chuyển.

Nhiều đàn harpsichord có nắp đàn có thể kéo lên, có một tấm che bàn phím và có một khay đựng tập nhạc.

Harpsichord được trang trí theo nhiều cách khác nhau: với một lớp sơn đơn giản, giấy màu theo mẫu, bọc da hoặc nhung, gốm, hoặc tranh vẽ chi tiết và cầu kỳ.

 

Theo Wiki

Comments (12)

  • koQaZvmfH
    December 03, 2020

    SgFviWCe

  • oacpKwJPSvjN
    December 03, 2020

    MtbToSFyiIL

  • SUkQvFyr
    November 15, 2020

    cWQNpzql

  • cmtiUleDsh
    November 15, 2020

    ewWpbZAHaJPCqt

  • tLeTjAYRz
    October 31, 2020

    MJFEjlHbXdfKUL

Ý kiến